Fosfor – pierwiastek, bez którego nie możemy się obejść

Zdrowie człowieka zależy nie tylko od pierwiastków śladowych, takich jak magnez, selen i żelazo, ale także od innych minerałów, wśród których kluczową rolę odgrywa fosfor. Jest zaangażowany w różne procesy życiowe zachodzące w ludzkim organizmie, a wszelkie zaburzenia jego równowagi, czy to nadmiar, czy niedobór, będą miały natychmiastowy szkodliwy wpływ na zdrowie. Warto więc dowiedzieć się o nim więcej, czym jest, jakie dawki należy spożywać i w jaki sposób wpływa na nasze zdrowie.

Z jakimi postaciami fosforu możemy się zetknąć i czym jest ten pierwiastek?

Fosfor został odkryty jako jeden z pierwszych pierwiastków umieszczonych następnie w układzie okresowym Mendelejewa, w którym określa się go literą P. Po raz pierwszy wyizolowano go już w 1669 roku, należy do grupy niemetali i można o nim śmiało powiedzieć, że bez niego nasz organizm nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Nauka zna aż cztery postacie tego popularnego pierwiastka, nazywane formami alotropowymi, takie jak:

biały fosfor;
czerwony fosfor;
fioletowy fosfor;
czarny fosfor.

Nie będziemy tutaj szczegółowo opisywać wszystkich chemicznych i fizycznych właściwości fosforu, wolimy skupić się na jego znaczeniu dla utrzymania dobrego zdrowia. W ludzkim organizmie pierwiastek ten znajduje się głównie w zębach i kościach, stanowiąc około 85 procent ogólnej zawartości w ciele. Pozostała część jest rozprowadzana wśród błon komórkowych, tkanek miękkich, a także kwasów nukleinowych, a mianowicie naszego DNA i RNA.

Czy konieczne jest podawanie fosforu w ściśle określonych ilościach?

Suplementacja odpowiednimi dawkami fosforu jest kluczowa dla zachowania optymalnego stanu zdrowia przez całe życie, od najmłodszych lat, aż do późnej starości. Dzienne zalecane spożycie tego niezbędnego pierwiastka zostało ustalone przez ekspertów, z określonymi limitami, których nie należy przekraczać. Limity te różnią się w zależności od wieku, a odpowiadające im dzienne ilości są następujące:

kobiety i mężczyźni od 18 lat – 700 mg;
kobiety w ciąży i podczas laktacji poniżej 19 lat – 1250 mg;
kobiety w ciąży i podczas laktacji powyżej 19 lat – 700 mg;
niemowlęta – 150 mg;
dzieci od 5 miesiąca do 1 roku życia – 300 mg;
dzieci od 1 do 3 lat – 460 mg;
dzieci od 4 do 6 lat – 500 mg;
dzieci od 6 do 9 lat – 600 mg;
dzieci i młodzież od 10 do 18 lat – 1250 mg.

Które naturalne źródła fosforu mają najwyższą wartość użytkową?

Z racji, że nasz organizm nie jest w stanie samoczynnie wytwarzać fosforu, wszelkie jego braki musimy uzupełniać ze źródeł zewnętrznych, a najprostszym podejściem wydaje się stosowanie suplementów diety zawierających ten niezbędny składnik odżywczy.

Niemniej jednak należy zauważyć, że najprostsze rozwiązanie nie zawsze musi być optymalne, ponieważ niektóre suplementy mogą potencjalnie wywoływać niepożądane skutki uboczne. Te skutki uboczne objawiają się przede wszystkim jako zaburzenia trawienia przypisywane innym związkom aktywnym wchodzącym w skład zażywanych tabletek.

W związku z tym lepiej jest wykorzystać naturalne zasoby tego pierwiastka i włączyć do codziennego jadłospisu produkty spożywcze bogate w fosfor. Eksperci w dziedzinie zdrowego odżywiania, w tym certyfikowani dietetycy, podkreślają przede wszystkim następujące bogate źródła fosforu w diecie:

wątróbka i inne rodzaje podrobów;
czerwone mięso i drób;
różne odmiany konserw mięsnych;
produkty mleczne, takie jak podpuszczka, sery żółte i sery topione;
jaja kurze;
szeroki asortyment ryb obejmujący ryby wędzone, konserwy rybne i solone śledzie;
rośliny strączkowe, suchą fasolę, ciecierzycę, soczewicę, groch i soję;
niektóre gatunki grzybów;
orzechy, takie jak orzeszki ziemne, orzechy laskowe, orzechy włoskie i pistacje;
migdały;
pestki dyni i nasiona słonecznika
świeże warzywa, takie jak chrzan, czosnek, szpinak, brokuły i biała kapusta;
owoce, maliny, jabłka, pomarańcze, porzeczki, kiwi, suszone morele, figi i awokado;
produkty pełnoziarniste, płatki, otręby, kasze i ciemne pieczywo;
kukurydza i ziarna zbóż;
ryż, zarówno biały, jak i brązowy;
kakao i robiona z niego czekolada;
czarna herbata.

Jakie są przyczyny niedoboru i nadmiaru fosforu, a także oznaki i objawy z nimi związane?

Wiemy już, jakie dawki fosforu są potrzebne, aby zapewnić optymalne korzyści zdrowotne i prawidłowe funkcjonowanie wielu układów i narządów ludzkiego organizmu. Niezwykle ważne jest jednocześnie, aby unikać zarówno niedoborów, jak i nadmiernego spożycia tego pierwiastka, ponieważ oba te stany mogą prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych.

Warto więc dowiedzieć się więcej i zrozumieć przyczyny i objawy tych zaburzeń równowagi fosforu, aby zapobiec popełnianiu podobnych błędów w przyszłości:

Niedobory fosforu w organizmie

Jest to poważny stan znany jako hipofosfatemia, który odnosi się do niedoboru fosforu w organizmie, sytuacji, gdy jego poziom w surowicy krwi spada poniżej 0,9 mmol/l. Należy temu natychmiast przeciwdziałać, biorąc pod uwagę potencjalne zagrożenia dla zdrowia, a do głównych przyczyn braków tego pierwiastka specjaliści zaliczają:

zaburzenia układu trawiennego mogące zakłócać wchłanianie i powodować usuwanie fosforu z organizmu, stany takie jak biegunka lub wymioty;
nadmierne spożycie alkoholu, szczególnie szkodliwe dla poziomu tego pierwiastka;
niezrównoważona i nieodpowiednia dieta, pozbawiona niezbędnych składników odżywczych, składająca się z produktów ubogich w ten konkretny pierwiastek;
niedobór witaminy D, który występuje w tym samym czasie co braki fosforu;
nieprawidłowa praca nerek powodująca usuwanie za dużych ilości fosforu razem z moczem;
przyjmowanie leków mających silne działanie moczopędne, albo duże ilości węglanu wapnia lub tlenku glinu w składzie;
kwasica ketonowa powodowana zazwyczaj przez cukrzycę;
stan chorobowy znany jako nadczynność przytarczyc.

W wielu przypadkach niedobory fosforu mogą pozostać niezauważone, chociaż zdarzają się sytuacje, w których zaczynają pojawiać się niepokojące dolegliwości, które najlepiej skonsultować ze specjalistą. Bardzo często zachodzi konieczność wykonania odpowiednich testów sprawdzających poziom fosforu, a nasz niepokój powinny wzbudzić następujące objawy jego ewentualnego niedoboru:

bardzo silne bóle mięśni, mogące oznaczać początki stanu zapalnego;
gwałtowne pogorszenie stanu tkanki mięśniowej, co w ciężkich przypadkach może skutkować jej rozpadem, znanym jako rabdomioliza;
bóle kostno-stawowe;
zaburzenia świadomości, halucynacje i uczucie dezorientacji;
coraz większe problemy z poruszaniem się, charakterystyczny zachwiany chód, nazywany chodem kaczkowatym;
zaburzenia o podłożu neurologicznym, drgawki, parestezje (nieprawidłowe odczucia), a nawet postępujący paraliż;
nieprawidłowości pracy układu pokarmowego, nudności, biegunka i wymioty.

Nadmiar fosforu w organizmie

Równie poważne zagrożenia dla zdrowia powoduje nadmiar fosforu w surowicy krwi, czyli hiperfosfatemia, stan, w którym jego poziom przekracza 1,6 mmol/l. Także negatywnie wpływa to na funkcjonowanie poszczególnych części organizmu i może być powodowane przez:

nadmierne spożycie suplementów diety zawierających ten pierwiastek;
dietę zbyt bogatą w produkty mające w składzie zalecane dawki fosforu;
znaczne uszkodzenie tkanek, poważne urazy powodujące rozległe obrażenia fizyczne;
proces hemolizy, rozpadu czerwonych krwinek;
zbyt duży wysiłek fizyczny;
niezdiagnozowaną i nieleczoną cukrzycę, typu 1 lub 2;
stan niskiego poziomu wapnia w organizmie, znany jako hipokalcemia;
niektóre zaburzenia nerek mogące utrudniać lub potencjalnie uniemożliwiać eliminację nadmiaru płynów z moczem.

Początkowo nadmiar fosforu może nie wykazywać żadnych widocznych oznak, podobnie jak jego niedobór. Obecność odpowiedniego poziomu witaminy D w organizmie również łagodzi wszelkie potencjalne zagrożenia. Niemniej jednak, nasilenie niedoboru sprawia, że z czasem mogą pojawić się pewne symptomy, które należy potraktować bardzo poważnie:

silne skurcze mięśni, które mogą być źródłem dyskomfortu i bólu;
nagromadzenie złogów wapnia w tkankach;
niedociśnienie, powszechnie określane jako niskie ciśnienie krwi;
zbyt wysokie tętno spoczynkowe, czyli tachykardia;
wyższe ryzyko wystąpienia zawału serca i innych dolegliwości sercowo-naczyniowych;
zwiększone prawdopodobieństwo udaru mózgu;
spadki pamięci, koncentracji i zdolności poznawczych;
słabiej działający układ odpornościowy, wyższa podatność na różnego rodzaju infekcje, wirusowe czy bakteryjne.

Które właściwości fosforu przyczyniają się do poprawy naszego stanu zdrowia?

Mamy już niezbędną wiedzę na temat tego, czym jest fosfor i jego rodzaje, oraz na temat zalecanego dziennego spożycia i preferowanych źródeł. Nadszedł więc czas, aby dowiedzieć się, jaką kluczową funkcję pełni w naszym organizmie, a do jego najważniejszych własności sprzyjających zdrowiu można zaliczyć:

warunkowanie przewodzenia impulsów nerwowych, co jest niezbędne do regulacji funkcjonowania mózgu i innych elementów układu nerwowego;
udział w tworzeniu kwasów nukleinowych, w szczególności DNA, niezbędnego do przekazywania informacji genetycznej;
odpowiedzialność, wraz z wapniem i witaminą D, za mineralizację kości oraz zębów i przeciwdziałanie osteoporozie;
zapewnienie skutecznego działania nerek, serca i układu krążenia, co ma kluczowe znaczenie dla utrzymania ogólnego stanu zdrowia i dobrego samopoczucia;
wpływ na wzrost i funkcjonalność tkanki mięśniowej, tkanek miękkich i błon śluzowych;
zdolność do utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej organizmu zgodnie z ustalonymi normami;
udział w procesach metabolicznych węglowodanów i tłuszczów, a także w reakcjach generujących znaczne ilości energii;
równoważenie poziomu hormonów w organizmie, kluczowe dla utrzymania prawidłowej gospodarki hormonalnej;
utrzymanie optymalnego poziomu pH krwi;
wspomaganie eliminacji szkodliwych substancji z organizmu, wspierające tym samym proces detoksykacji;
przyspieszenie procesu regeneracji tkanek, ran i podrażnień skóry, które dzięki temu mogą goić się szybciej.