Optymalna wydajność ludzkiego organizmu zależy od niezliczonych czynników, takich jak np. otrzymywanie wystarczających ilości poszczególnych składników odżywczych. Podczas gdy większość osób zdaje sobie sprawę, że kluczowe są witaminy i minerały, często nie wiedzą, jak ogromne znaczenie w utrzymaniu dobrego zdrowia mają fitosterole, zwane również sterolami roślinnymi.
Co to są sterole roślinne?
Aby zrozumieć znaczenie tej grupy związków, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ważne jest, aby najpierw je właściwie zdefiniować. Są one pochodzenia roślinnego i wykazują podobieństwo chemiczne do ludzkiego cholesterolu. Te organiczne związki chemiczne należą do grupy steroidów i są klasyfikowane jako alkohole. Chociaż mogą pochodzić z różnych źródeł, dzieli się je ogólnie na kilka podstawowych grup:
- fitosterole, rodzaj steroli pochodzących z roślin;
- zoosterole, związki pochodzenia zwierzęcego;
- mykosterole, pochodzące z grzybów;
- sterole pochodzenia sztucznego, w tym leki anaboliczne.
Sterole roślinne można także podzielić na inne dwie kategorie: stanole, które są formami nasyconymi, stanowiącymi do 10% wszystkich steroli roślinnych, oraz sterole, które są formami nienasyconymi. Związki te są wykorzystywane jako budulec błon komórkowych w roślinach, które nadają im strukturę i chronią je przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznym.
Ile fitosteroli zostało dotychczas zidentyfikowanych?
Obecnie istnieje ponad 150 fitosteroli, które zostały zidentyfikowane przez społeczność naukową, a każdy z nich ma unikalne zadanie do spełnienia w żywych organizmach. Stwierdzono, że niektóre z tych fitosteroli mają też korzystny wpływ na zdrowie ludzi, przede wszystkim takie jak:
- alfa-spinasterol;
- beta-sitosterol;
- brassikasterol;
- stigmasterol.
Czym fitosterole różnią się od cholesterolu?
Znaczenie dostarczania zalecanych dawek fitosteroli dla zdrowia jest nie do przecenienia, ponieważ ich struktura molekularna jest zbliżona do struktury cholesterolu, co pozwala im skutecznie przejmować niektóre z jego funkcji. Przede wszystkim mogą one zmniejszyć wchłanianie cholesterolu nawet o 30-40%, jednocześnie zwiększając eliminację najbardziej niebezpiecznych form cholesterolu, takich jak LDL i cholesterol całkowity. Służy to jednoczesnej minimalizacji ryzyka różnych niebezpiecznych chorób układu krążenia, w szczególności miażdżycy.
Jakie są korzyści zdrowotne steroli roślinnych?
Nasza wiedza na temat steroli roślinnych obejmuje ich definicję, klasyfikację i zalecane źródła w celu wyeliminowania potencjalnych niedoborów. Oprócz dobrze znanych korzyści w zakresie regulacji poziomu cholesterolu we krwi sterole roślinne mają również inne korzystne właściwości lecznicze, a szczególnie ważne to:
Wspomaganie układu sercowo-naczyniowego
Celem wspomagania układu sercowo-naczyniowego przez fitosterole jest zapobieganie lub pomoc w leczeniu stanów, mogących zagrozić zdolności serca do wydajnego pompowania krwi, oraz schorzeń takich jak nadciśnienie, choroba wieńcowa lub zastoinowa niewydolność serca. Wynika to z unikalnych właściwości steroli roślinnych, zdolności do regulowania ilości cholesterolu całkowitego i jego szkodliwej frakcji LDL.
Właściwości przeciwnowotworowe
Obecnie prowadzonych jest wiele badań mających na celu udowodnienie lub obalenie wpływu fitosteroli na zapobieganie wzrostowi komórek nowotworowych. Badania te są bardzo obiecujące, ponieważ wykazują, że odpowiednia ilość tych substancji w diecie może zapobiegać namnażaniu się komórek nowotworowych i powstrzymywać ich potencjalne rozprzestrzenianie się na inne narządy.
Konkretne fitosterole, takie jak β-sitosterol, wykazały skuteczność w leczeniu raka prostaty, okrężnicy, żołądka i piersi. Działają one między innymi poprzez eliminację nadmiaru wolnych rodników, reaktywnych form tlenu (ROS), które są często odpowiedzialne za wystąpienie chorób zagrażających życiu, takich jak rak.
Właściwości przeciwzapalne
Sterole roślinne odgrywają kolejną istotną rolę w organizmie człowieka, we wspieraniu osłabionego układu odpornościowego, który dzięki temu skuteczniej walczy ze stanami zapalnymi. Przeciwzapalne właściwości fitosteroli umożliwiają tłumienie stanów zapalnych już we wczesnych stadiach, minimalizując ryzyko rozwoju wynikających z nich schorzeń np. reumatoidalnego zapalenia stawów.
Hamowanie rozrostu prostaty
Rozrost gruczołu krokowego jest poważnym schorzeniem, występującym w największej ilości przypadków wśród mężczyzn po 50 roku życia, w okresie andropauzy. Nieleczony może prowadzić do powikłań, takich jak dysfunkcje seksualne i niepłodność, a nawet prowadzić do raka prostaty. Fitosterole są integralnym składnikiem środków zapobiegawczych przeciwko tej chorobie, wykazując skuteczność w zmniejszaniu powiększenia gruczołu krokowego, zapewniając ulgę w różnych objawach związanych z tym schorzeniem.
Inne działanie prozdrowotne steroli roślinnych
Warto podkreślić także inne, niż wymienione wyżej działanie fitosteroli, ich właściwości korzystne dla naszego zdrowia, takie jak:
- regulacja metabolizmu lipidów, co może sprzyjać szybszemu spalaniu tkanki tłuszczowej;
- wspomaganie redukcji objawów menopauzy i andropauzy;
- właściwości antybakteryjne i przeciwzakrzepowe;
- podwyższenie syntezy insuliny i regulacja poziomu glukozy we krwi, zapobieganie w ten sposób cukrzycy;
- wzmocnienie bariery lipidowej naskórka;
- stymulacja produkcji kolagenu i elastyny;
- poprawa napięcia i elastyczności skóry oraz przeciwdziałanie jej odwodnieniu;
- pomoc w leczeniu schorzeń wątroby, jelit i innych części układu pokarmowego.
Jakie są najcenniejsze źródła fitosteroli do wykorzystania w codziennej diecie?
Zalecane dzienne spożycie steroli roślinnych wynosi około 2-3 gramów i istnieje kilka sposobów, aby zapewnić organizmowi właśnie taką ilość. Jedną z takich metod jest spożywanie suplementów diety zawierających właśnie fitosterole. Eksperci ds. zdrowia i lekarze sugerują jednak, że skuteczniejszym sposobem uzupełniania braków steroli roślinnych jest odpowiedni sposób odżywiania. Aby zapewnić odpowiednie spożycie fitosteroli, dieta powinna obejmować pokarmy bogate w te korzystne związki, którymi są:
- oliwa z oliwek, extra virgin z pierwszego tłoczenia;
- oleje roślinne, z pestek winogron, palmowy, kukurydziany, sojowy, z otrębów ryżowych, sezamowy, słonecznikowy, z owoców awokado;
- sezam w postaci ziaren;
- orzechy makadamia, pistacjowe, ziemne, włoskie i laskowe;
- zarodki pszenne;
- otręby;
- migdały;
- pełnoziarnista mąka, żytnia lub gryczana oraz produkty mające ją w składzie;
- fasola i inne rośliny strączkowe;
- niektóre grzyby;
- warzywa kapustne, brokuły, brukselka i kapusta;
- owoce, marakuja, ananas, figi, banany, owoce cytrusowe.
Czy fitosterole znajdziemy w gotowych produktach spożywczych?
Gotowe produkty spożywcze również zawierają znaczne ilości fitosteroli, a niektóre spośród nich można włączyć do codziennej diety, dzięki czemu uda się ją urozmaicić. Popularne spośród tych produktów to:
- dojrzewające sery;
- mleko i robione z niego produkty np. jogurty;
- margaryna o składzie wzbogacanym fitosterolami;
- gorzka czekolada;
- majonez, lecz należy pamiętać, że w większych ilościach jest tuczący;
- sosy do sałatek, ale warto wcześniej zapoznać się z ich składem, czy nie ma w nich żadnych sztucznych, szkodliwych substancji.
Ważne jest, aby pamiętać, że produkty, które zostały uzupełnione fitosterolami, nie są zbyt bezpieczne do spożycia. Nie zaleca się ich przede wszystkim dzieciom do piątego roku życia, a także kobietom w ciąży. W tych dwóch grupach spożycie fitosteroli może spowodować potencjalnie niebezpieczny spadek poziomu cholesterolu, który może zaszkodzić ogólnemu stanowi zdrowia.
Jakie negatywne skutki może mieć nadmierne spożycie fitosteroli w diecie?
Chociaż prawdą jest, że włączenie steroli roślinnych do diety przynosi liczne korzyści zdrowotne, kluczowe znaczenie ma przestrzeganie zalecanego dziennego spożycia w celu uniknięcia niepożądanych konsekwencji. W rzeczywistości przekroczenie tego limitu może prowadzić do szeregu nieprzyjemnych skutków ubocznych, w tym między innymi:
- zmniejszenia wchłaniania i przyswajania różnych kluczowych dla organizmu składników odżywczych, w tym witaminy E, witaminy D oraz witaminy K;
- schorzeń układu sercowo-naczyniowego, w tym choroby niedokrwiennej serca;
- zaburzenia pracy układu trawiennego, w tym uczucie nudności i dyskomfortu brzucha.
Bibliografia:
